مبانی شخصیت و شخصیت پردازی رمان های پیشامدرن، مدرن و پسامدرن ادبیات فارسی

چکیده مبانی شخصیت و شخصیت پردازی رمان های پیشامدرن، مدرن و پسامدرن ادبیات فارسی مجید جلاله وند آلکامی انسان گره گاه، دال اصلی و در عین حال دال شناور و سیال نوع ادبی رمان است. رمان از انسان سخن می گوید و به دغدغه های انسان امروز پاسخ می دهد. انسان رمان، شخصیت نامیده می شود. این رساله به بررسی مبانی شخصیت و شخصیت پردازی رمان های پیشامدرن، مدرن و پسامدرن ادبیات فارسی می پردازد. نقط? عزیمتِ این پژوهش در بررسی شخصیت پردازی رمان های فارسی بر نظری? گفتمان لاکلائو موفه و نیز تحلیل پساساختگرایان? لاکان از سوژه؛ یعنی گذار سوژه از ساحت وحدت ِدوسوی? کودک و مادر ِدورانِ پیشاادیپی به نظم نمادین و نام و قانون پدراستوار است. شخصیت، گره گاه و نقط? کانونی و محل مناقش? رمان های پیشامدرن، مدرن و پسامدرن فارسی است. هریک از این جریان ها تلاش می کند با ایجاد بست و طرد چندمعنایی، آن را در قلمرو خاص خود مفصل بندی کند. رمان های برتر پیشامدرن و نیز گفتمان های غالب روشنفکریِ پس از کودتای 28 مرداد ـ در اوج بحران رویارویی با غرب و فروپاشی گره گاه ها، خاطره های قومی و ملی و نام و قانون پدر و نیز مبارزه با نظام خودکامه ـ بر محور چهره های اسطوره ای و شخصیت های بزرگ؛ به عبارتی دیگر، قهرمان مفصل بندی می شوند. قهرمان در این رمان ها تجسم نام و قانون پدر است؛ به تردید شخصیت های پراکند? پیرامون خود پایان می دهد؛ رابط? ازهم گسیخت? فرد و جمع را پنهان و تمامیت ذهن و عین عصر حماسی را احیا می کند و نهایتاً ساخت جتماعی را ممکن می سازد. اما رمان مدرن ـ که با بوف کور هدایت در سال 1315 آغاز می شود و در ده? چهل رواج می یابد ـ حکایت دوپارگی سوژه و ابژه و داستان گذار است؛ گذار انسان و جامع? ایرانی از وحدت خیالی ذهن و عینِ دنیای سنت به دنیای مدرن. در این رمان ها، نام پدر گره گاه منسجمی نیست که به آشفتگی شخصیت ها پایان دهد؛ از این رو، تحقق تمامیت در چرخ? دال های سیال نظم نمادین به تعویق می افتد. شکست و ناکامی در فرآیند هویت یابی، موجب ظهور شخصیت های مضطرب، مظنون و خودمحور پارانوئیدی می گردد که سرگذشت گریزناپذیر آن ها، امکان احیای هویت جمعی دنیای سنت را انکار و تنهایی ها، بی قراری ها و نهایتاً شکل گیری جامع? فردی را برجسته می کند. برخلاف شخصیت های بسته و منسجم پیشامدرن و پارانوئیدی مدرن، بن معناهای شیزوفرنیک در شخصیت پردازی رمان پسامدرن برجسته می شود. سوژه های شیزوفرنیک را «ماشین های میل گر» نامیده اند. میل نیرویی است پیشازبانی و انقلابی. شخصیت های رمان پسامدرن فارسی چون ماشین های میل گر شیزوفرنیک از مرزبندی ها فراتر می روند و کثرت گرایی، سیلان و صیرورت بی پایان را رواج می دهند. آن ها نه تنها نام و قانون پدر را درونی نمی کنند، بلکه بر گره گاه ها، کلان روایت ها و مراکز قدرت می شورند تا نشان دهند که هیچ مرجع غایی و مدلول استعلایی وجود ندارد. در این رمان ها، اعتماد و اعتقاد به شخصیت های بزرگ، اصالت مولف و نام و قانون پدر از دست می رود. واژه های کلیدی: رمان، پیشامدرن، مدرن، پسامدرن، شخصیت، گفتمان، رویکرد لاکان